Główną funkcją
szkolnictwa prywatnego w większości systemów edukacyjnych jest
przede wszystkim równoważenie niedostatków w jakości procesów
nauczania i wychowania w szkołach publicznych .
Szkolnictwo prywatne w
Danii posiada odległe tradycje i odzwierciedla ugruntowane
przeświadczenie , iż zagwarantowana rodzicom wolność wyboru
edukacji i dróg kształcenia dla ich dzieci jest wyrazem
sprawiedliwości społecznej. Ustawa z 1814 r. , wprowadzająca w
Danii powszechny obowiązek szkolny , usankcjonowała również
istnienie szkół prywatnych . W połowie XIX w. zaczęto tworzyć
„szkoły wolne” - prywatne szkoły powszechne , funkcjonujące
równolegle ze szkołami komunalnymi . Rozwojowi szkół prywatnych
sprzyjała zmiana w 1849 r. obowiązku szkolnego na obowiązek nauki.
System państwowego nadzoru wobec szkół prywatnych jest ograniczony
do minimum i na ogół realizowany przez reprezentantów rodziców ,
a nie urzędników państwowych. Do specyfiki szkoły duńskiej
należy praca ucznia . Kładzie się nacisk na samodzielność
dziecka , nauczyciel zaś jest jedynie „drogowskazem” w pracy .
Zachowanie uczniów cechuje zupełna swoboda i dobrowolność .
Pracują na zasadzie „nie musisz pracować , jeśli nie chcesz” ,
a jednak uczniowie wiedzą , co mają robić , jak wykonywać
ćwiczenia , w jaki sposób pracować . Stres w szkole duńskiej jest
czymś zupełnie obcym i niedopuszczalnym.
Współczesne szkolnictwo
szwedzkie może być uznawane obecnie za jeden z ważniejszych
wzorców rozwiązań demokratycznych w oświacie . Obowiązek szkolny
wprowadzono w tym kraju już w 1842 r. Około 1959 r. rozpoczął się
etap gruntownej przebudowy organizacyjnej szkolnictwa , zmierzającej
do upowszechnienia i modernizacji kształcenia i jego zdecydowanej
demokratyzacji . Dzięki temu Szwecja ma obecnie 9-letnie szkoły
powszechne , zintegrowany system szkół II stopnia oraz szeroko
rozwinięte studia wyższe i formy kształcenia dorosłych. Zasięg
szkolnictwa prywatnego w Szwecji jest bardzo mały . Na poziomie
szkolnictwa obowiązkowego nie przekracza 0,1% , podobnie jak w
specjalistycznym szkolnictwie technicznym . Na poziomie średnim
około 20% szkół zawodowych to szkoły prywatne , w których
kształci się około 12% uczniów . Ogółem szkoły prywatne
obejmują około 1% populacji. Kształcenie w szkołach szwedzkich ,
zwłaszcza w szkołach podstawowych , jest organizowane zgodnie z
zasadą jednolitości , co oznacza , że plany nauczania i programy
są takie same w całym kraju , także w szkołach prywatnych , które
muszą respektować ogólnie przyjęte założenia Cele szkół
podstawowych są ustalane przez Parlament . Wyrażone są one już w
pierwszym paragrafie ustawy edukacyjnej : „Celem edukacji narodowej
młodego pokolenia jest dostarczenie im wiedzy , rozwinięcie ich
zdolności i - we współdziałaniu z rodzinami - stymulowanie
rozwoju ich osobowości , uzdolnień i odpowiedzialności jako
członków społeczeństwa”. Charakterystyczną cechą
współczesnego systemu szkolnego w Szwecji jest to , że szkoła
ponosi wszechstronną odpowiedzialność za każdego ucznia . Oznacza
to nie tylko szczególne wyeksponowanie funkcji opiekuńczych szkół
, ale także konieczność zapewnienia indywidualizacji kształcenia
na wszystkich poziomach szkolnictwa . Konsekwencją takiego
charakteru systemu szkolnego jest to , że szkoła musi zwracać dużą
uwagę na rozwój uczniów odbiegających od normy - wybitnie
uzdolnionych lub słabo usposobionych do nauki . Specjalną troską
otacza się dzieci z mniejszości narodowych.Typową cechą
szwedzkich szkół jest ich uspołecznienie . Treść pracy szkoły ,
jej metody są projektowane jako droga do kształtowania postaw
prospołecznych i obywatelskich . Uczniowie uczestniczą w
podejmowaniu ważniejszych decyzji w szkole . Nauczyciele włączają
ich także do planowania działań codziennych.
W Norwegii funkcjonowanie
szkół prywatnych reguluje ustawa z 1970 r. oraz przepisy
Ministerstwa Edukacji i Wyznań z 1977 r. Proces edukacyjny w
Norwegii obejmuje dzieci już od pierwszego roku życia , ponieważ
od tego momentu do lat sześciu norweskie maluchy mogą uczęszczać
do przedszkola . Kolejne 10 lat dzieci spędzają w szkole
podstawowej , zaś szkoła średnia trwa od 3 do 5 lat. Sektor szkół
prywatnych , niepublicznych , jest bardzo mały . Uczęszcza do nich
tylko około 2% dzieci (1,5% dzieci na poziomie klas I-X i 4% w
klasach wyższych szkoły średniej) . Ponad połowa z nich kształci
się w szkołach prywatnych nie mających odpowiednika w systemie
szkół państwowych . Szkoły prywatne nie są traktowane jak
konkurencja , lecz uzupełnienie szkół państwowych . Korzystają z
nich uczniowie o odmiennych poglądach religijnych czy odmiennej
filozofii życia . Zainteresowanie nimi budzi też - w przypadku
oświaty alternatywnej - inny sposób obchodzenia się z młodzieżą
. Szkoły „zatwierdzone” przez władze oświatowe korzystają z
finansowego wsparcia państwa. Podstawową zasadą oświaty jest
zasada indukcyjności , a więc dochodzenia do wiedzy poprzez albo na
podstawie doświadczenia . Mówi się też o dualistycznym
charakterze szkoły norweskiej , w której podstawą jest nieustanne
łączenie teorii z praktyką. Programy nauczania w szkołach
norweskich są bardzo lakoniczne i nie zawierają więcej niż kilka
stron formatu A-5 . Ich autorzy zakładają przede wszystkim bardzo
duża aktywność oraz inwencję bezpośrednich realizatorów procesu
edukacyjnego , czyli nauczycieli.
W Finlandii rozmiary
sektora szkół prywatnych są bardzo skromne . Szkolnictwo prywatne
skupia obecnie zaledwie 2% ogółu uczniów . Odegrało jednak
szczególną rolę . Wielowiekowa zależność polityczna Finlandii
od Królestwa Szwecji sprawiła , że dopiero w 1858 r. otwarto
pierwszą państwową szkołę z językiem wykładowym fińskim .
Dlatego też pragnąc zachować tożsamość narodową fińską ,
większość lingwistyczna , gdy tylko powstały ku temu warunki ,
zaczęła zakładać szkoły prywatne z językiem wykładowym fińskim
.Zasięg szkolnictwa prywatnego w Finlandii jest następujący : do
szkół prywatnych , zwanych szkołami rozszerzonymi (6 klas szkoły
podstawowej i 3 klasy I cyklu szkoły średniej) uczęszcza około
1,5% uczniów , zaś w prywatnych szkołach średnich II cyklu
kształci się niecałe 6% uczniów . Najwięcej szkół prywatnych
występuje w szkolnictwie zawodowym - około 25% . Znaczną rolę
odgrywają też prywatne instytucje edukacyjne dla dorosłych. W
Islandii szkolnictwo prywatne zajmuje marginalną pozycję .
Funkcjonuje tam kilka prywatnych szkól podstawowych i szkół
średnich I stopnia , administrowanych przez katolików i adwentystów
. Pewna liczba szkół handlowych , szkół teatralnych itp. jest
zarządzana przez osoby lub organizmy prywatne . Korzystają one z
subwencji państwa.
Jak widać w Skandynawii stawia się na samodzielność i uspołecznienie, a nauczycielom pozostawia się dużą swobodę.